Masz problem z zajściem w ciążę? Sprawdź, jakie badania wykonać.

Diagnostyka niepłodności u kobiet - jakie badania wykonać?

Konsultacja medyczna : prof. dr hab. n. med. Marek Gogacz, Szpital Żagiel Med w Lublinie

Problem niepłodności dotyka miliony ludzi na całym świecie. I chociaż nie jest już tematem tabu jak kilkanaście lat wcześniej, niektóre pary nadal zamykają się ze swoim problemem w czterech ścianach. A przecież współczesna medycyna oferuje wiele metod leczenia niepłodności. Od czego zacząć? Od diagnostyki!

Problemy z niepłodnością. Z czego wynikają?

Niepłodność może być związana z wieloma problemami zdrowotnymi. Wśród nich po stronie kobiety znajdują się m.in. zaburzenia hormonalne, wady budowy macicy endometrioza i związane z nią problemy, czy zrosty pooperacyjne lub pozapalne w jamie brzusznej. Po stronie mężczyzny są to zwykle nieprawidłowości nasienia, m.in. zaburzenia dotyczące liczby, budowy i czynności plemników, brak plemników, niedrożność dróg wyprowadzających nasienie czy zaburzenia erekcji. O niepłodności mówimy, gdy po roku regularnego współżycia bez zabezpieczeń kobieta nie zachodzi w ciążę.

Niepłodność może być pierwotna – jeśli dotyczy braku pierwszej ciąży. Może również dotknąć te pary które mają już jedno lub więcej dzieci. Mamy wtedy do czynienia z niepłodnością wtórną – wyjaśnia prof. dr hab. n. med. Marek Gogacz, Szpital Żagiel Med w Lublinie. – Ta choroba zawsze dotyczy pary – kobiety i mężczyzny, z których każde z osobna może być zdrowe i płodne – dodaje prof. Gogacz.

Wskazania do wykonania diagnostyki niepłodności u kobiet

Diagnostykę niepłodności zaleca się kobietom, które pomimo prób nie zaszły w ciążę w ciągu roku od rozpoczęcia starań.

Są sytuacje, w których zaleca się wcześniejszą diagnostykę - zwykle kiedy wiek kobiety przekracza 35 lat, miesiączki są nieregularne, rzadkie lub zanikają całkowicie. Wskazaniem do wcześniejszej diagnostyki są również wady w budowie narządów płciowych – wyjaśnia prof. Gogacz.

Diagnostyka niepłodności. Od czego zacząć?

Najważniejszym etapem diagnozowania niepłodności jest wywiad lekarski, który przeprowadzany jest na pierwszej wizycie – mówi prof. Gogacz. – Pacjentka powinna być przygotowana na czasem niewygodne, intymne i wstydliwe pytania – dodaje prof. Gogacz. – Niestety, bez zebrania dogłębnego wywiadu, trudno jest ustalić kolejne kroki.

Lekarz może zapytać o regularność i długość cyklu miesiączkowego, częstotliwość współżycia, wady wrodzone i choroby genetyczne występujące w rodzinie czy poronienia. Należy pamiętać, że im więcej szczegółów przekażemy lekarzowi, tym łatwiej i szybciej będzie mu ustalić wstępnie przyczynę problemów. Pamiętajmy, że nie warto się wstydzić i ukrywać przed lekarzem istotnych informacji, takich jak ilość partnerów czy przebyte zakażenia.

Owulacja – monitoring

Rozpoczynając diagnostykę niepłodności, lekarz musi poznać cykl menstruacyjny pacjentki. Konieczne mogą być badania USG, wykonywane 2-4 razy w miesiącu, a także badania stężenia wybranych hormonów we krwi, przeprowadzane w różnych fazach cyklu. Na ich podstawie lekarz stwierdzi, czy dochodzi do owulacji, kiedy pojawiają się dni płodne. Badanie USG wykonuje się na początku cyklu, następnie w drugiej jego połowie.

Jeśli lekarz stwierdza brak owulacji, może zastosować leki, które będą pobudzać jajniki i stymulować owulację. Są to zwykle tabletki albo zastrzyki. Istotne jest, aby przyjąć je na początku cyklu – wyjaśnia prof. Gogacz.

Zwykle, jeśli miesiączki są regularne, nie trzeba sprawdzać stężenia prolaktyny, ale warto sprawdzić stężenie: FSH i AMH (na podstawie stężenia tych hormonów można sprawdzić potencjał rozrodczy kobiety), androgenów i TSH.

Badania narządów płciowych

Bardzo często u kobiet problemem są wady w budowie jamy macicy, niedrożność jajowodów czy zmiany w obrębie nabłonka takie jak polipy, czy obecność mięśniaków lub adenomiozy. W celu ich zdiagnozowania, zwykle zleca się między innymi:

• histeroskopię - badanie oceniające budowę jamy macicy, podczas którego można usunąć mięśniaki, polipy i zrosty.
• HSG - w czasie tego badania podaje się roztwory różnych substancji przez cewnik obecny w kanale szyjki macicy, w celu uwidocznienia jamy macicy i jajowodów. W ten sposób sprawdzana jest drożność budowa jamy macicy i drożność jajowodów. W niektórych przypadkach badanie umożliwia również udrożnienie jajowodów, dzięki czemu usuwana jest przyczyna niepłodności spowodowana niedrożnością;
• biopsja rysowa endometrium - badanie wykonywane jest w celach diagnostycznych, w przypadku podejrzenia zmian w obrębie śluzówki szyjki i jamy macicy, które budzą wątpliwość
• kolposkopia - badanie polega na ocenie w znacznym powiększeniu tarczy, odcinka pochwowego, szyjki macicy, co umożliwia ocenę kondycji nabłonka w badanym obszarze. Jeżeli lekarza coś zaniepokoi, jest on w stanie pobrać materiał z szyjki do szczegółowego badania w trakcie kolposkopii
• cytologia - jest to badanie diagnostyczne służące do  wykrywania stanów przednowotworowe i nowotworowe w obrębie szyjki macicy. Zmiany te również mogą powodować problemy z zajściem w ciążę.
• laparoskopia diagnostyczna - w badaniu rozpoznaje się między innymi endometriozę, ocenia się budowę i położenie narządów miednicy mniejszej, sprawdza drożność jajowodów, czy obecność zrostów;
• test PCT - to badanie śluzu szyjkowego, które należy wykonać w ciągu 8 godzin po odbytym stosunku płciowym (zwykle po 2 godzinach od współżycia). W badaniu ocenia się stopień aktywności plemników, które są widoczne w wydzielinie szyjki macicy. Na tej podstawie można ocenić szansę danej pary na zajście w ciążę. Zanim wykona się to badanie, wcześniej należy zbadać nasienie mężczyzny.

Badania bakteriologiczne

Kiedy diagnozujemy niepłodność u kobiet, szukamy przyczyn ewentualnych infekcji. W wybranych przypadkach wykonujemy badania w kierunku obecności Chlamydii, Mycoplazmy czy Ureaplazmy – najczęstsze przyczyny infekcji i trudności z uzyskaniem ciąży – mówi prof. Gogacz. – Infekcje te, mogą bardzo mocno mobilizować układ odpornościowy i prowadzić do niedrożności jajowodów, mając ogromny wpływ na płodność – wyjaśnia prof. Gogacz.

Badania immunologiczne

Czynniki immunologiczne, takie jak przeciwciała antyfosfolipidowe, przeciw-plemnikowe, czy przeciw-jajnikowe, mogą mieć znaczący wpływ na płodność. Mogą one mieć wpływ na cały proces rozrodu, od powstania aż do implantacji zarodka.

Badania genetyczne

Wykonujemy je wtedy, kiedy istnieje podejrzenie genetycznych przyczyn niepłodności. Badanie kariotypu umożliwia wykrycie zmian, czy nieprawidłowości w budowie, a także liczbie chromosomów – tłumaczy prof. Gogacz. – Głównym wskazaniem do wykonania badań genetycznych jest dogłębna diagnostyka i przeanalizowanie tła genetycznego pary starającej się o dziecko – dodaje prof. Gogacz.

Wskazaniem do badań genetycznych są m.in.:

• pierwotny brak miesiączki
• przedwczesne wygaśnięcie pracy jajników
• wrodzone zmiany w budowie ciała oraz nawracające poronienia.

Diagnostykę niepłodności należy wykonać u wszystkich kobiet z pierwotnym i wtórnym brakiem miesiączki, przedwczesną menopauzą czy zaburzeniami wzrostu niejasnego pochodzenia. Należy je wykonać u kobiet z chorobą recesywną, związaną z chromosomem X. Warto ją wykonać również u kobiet, które poroniły trzy lub więcej razy. W praktyce najczęściej zaczynamy diagnostykę po dwóch epizodach niepowodzeń rozrodu.