Patrząc oczami osób z autyzmem. Jak AI zmienia badania nad neuroróżnorodnością
Polski zespół badawczy, działający w ramach IDEAS NCBR, łącząc fenomenologię i psychiatrię obliczeniową, otwiera nowe horyzonty rozumienia doświadczeń osób z autyzmem. Wykorzystując AI do analizy pierwszoosobowych narracji, naukowcy dążą do opracowania rozwiązań mających na celu znaczącą poprawę jakości życia osób neuroróżnorodnych oraz ich integrację społeczną. Te badania są szczególnie ważne w obliczu Światowego Dnia Świadomości Autyzmu, który obchodzimy 2 kwietnia.
Fenomenologia w kontekście zdrowia psychicznego skupia się na tym, by jak najwierniej odzwierciedlić wewnętrzne przeżycia osoby z autyzmem, nie oceniając jej, lecz próbując ją zrozumieć i opisać. To jak reżyserowanie filmu, w którym staramy się ukazać widzowi świat oczami głównego bohatera. Z kolei psychiatria obliczeniowa przypomina asystenta reżysera, który używa najnowszych technologii, by analizować i przetwarzać ogromne ilości informacji na temat zachowań, myśli i emocji ludzi.
Łącząc te dwa podejścia, zespół badawczy działający w IDEAS NCBR – ośrodku badawczo-rozwojowym w dziedzinie sztucznej inteligencji – stara się zrozumieć indywidualne doświadczenia osób neuroróżnorodnych oraz znaleźć sposób, by te doświadczenia mierzyć, analizować i potencjalnie wykorzystywać np. w psychoedukacji. Naukowcy skupiają się głównie na analizie pierwszoosobowych narracji osób z autyzmem. To jak próba zrozumienia i uchwycenia istoty skomplikowanego filmu, gdzie każdy kadr, słowo czy gest mają znaczenie, a następnie używania tej wiedzy, by stworzyć rozwiązania, które mogą pomóc ludziom lepiej zrozumieć samych siebie i świat wokół nich.
AI wydobywa subtelne wzorce, które mogą umknąć klasycznej analizie
Algorytmy NLP (analiza języka naturalnego) mogą przetwarzać i analizować duże zbiory danych tekstowych, w tym wypowiedzi pisemne lub transkrypcje wypowiedzi osób z autyzmem. Pozwala to na identyfikację specyficznych tematów, słów kluczowych, fraz, struktur semantycznych, które są częste lub istotne dla osób w spektrum autyzmu. Technologia ta wydobywa subtelne wzorce, które mogą umknąć klasycznej analizie.
Wykorzystanie AI pozwala też zrozumieć, jakie obszary w życiu są szczególnie ważne dla osób z autyzmem, jakie wyzwania są dla nich najbardziej stresujące oraz jakie strategie radzenia sobie z nimi uznają za najbardziej pomocne. To prowadzi do głębszego zrozumienia ich wewnętrznych światów i sposobów interakcji z otoczeniem, poprzez tzw. modelowanie tematyczne.
Dowiedzieć się, co czują osoby z autyzmem
Metody opracowywane przez polskich naukowców mogą pozwolić na wykrywanie subtelnych sygnałów emocjonalnych, ułatwiając zrozumienie, jak osoby w spektrum autyzmu doświadczają różnych sytuacji czy typów interakcji społecznych. Z kolei analiza tonu i emocjonalnego zabarwienia wypowiedzi jest szczególnie przydatna w przypadku osób mających trudności z werbalnym wyrażaniem swoich emocji.
– W planach mamy dalsze poszerzenie obszaru badań, z wykorzystaniem transkrypcji wywiadów z YouTube i danych z blogów. Chcemy finalnie uzyskać jak najszerszy obraz doświadczeń osób z autyzmem – mówi Marcin Moskalewicz, lider zespołu badawczego w IDEAS NCBR.
Lepsza jakość życia, spersonalizowana terapia
Analiza fenomenologiczna doświadczeń osób z autyzmem z wykorzystaniem metod jakościowych i wspierana przez AI może poprawić jakość życia osób w spektrum, zmienić podejście terapeutów oraz sposób wykorzystania narzędzi terapeutycznych. Dzięki głębszemu zrozumieniu unikalnych doświadczeń autystyków, terapeuci opracują bardziej spersonalizowane plany terapeutyczne, obejmujące dostosowanie środowiska terapeutycznego, metod komunikacji czy rodzaju zadań i aktywności podczas terapii.
– Analiza subiektywnych doświadczeń może pomóc terapeutom, rodzinom czy opiekunom lepiej wyobrazić sobie, w jak odmienny sposób ich pacjenci postrzegają różne nawet typowe sytuacje. To przełoży się zarówno na poprawę komunikacji między nimi, jak i precyzyjniejsze przekazywanie informacji. Zwiększy to także ich zdolność do wsparcia osoby z autyzmem w domu i w innych środowiskach – mówi Marcin Rządeczka, postdoc w IDEAS NCBR.
Zrozumienie, jak osoby z autyzmem doświadczają świata, otwiera także drzwi do skuteczniejszych metod badań przesiewowych – wcześniejsze rozpoczęcie odpowiedniej terapii często wiąże się z lepszymi wynikami edukacyjnymi, społecznymi i zawodowymi. Co najistotniejsze, publikowanie wyników analiz subiektywnych doświadczeń osób z autyzmem może także przyczynić się do wzrostu świadomości społecznej na temat autyzmu i związanych z nim wyzwań. To z kolei potencjalnie prowadzi do większej akceptacji i integracji osób z autyzmem w społeczeństwie, jak również do lepszego dostosowania instytucji publicznych, szkół i miejsc pracy do potrzeb osób neuroróżnorodnych.
Duże modele językowe często powielają stereotypy na temat autyzmu
Obecnie stereotypy na temat autyzmu możemy znaleźć np. w dużych modelach językowych. Choć na poziomie generowania tekstu GPT-4 posiada liczne zabezpieczenia, chroniące przed powielaniem stereotypów (i rzeczywiście sytuacja staje się pod tym względem coraz lepsza), to jednak napotkamy je, jeśli poprosimy model o wygenerowanie grafik ilustrujących autyzm.
Przy takim zadaniu ChatGPT posługuje się obrazem puzzla czy kolorem niebieskim, chociaż środowisko osób w spektrum autyzmu coraz głośniej sprzeciwia się używaniu takich symboli. W „przekonaniu” GPT-4 autyzm jest dość silnie związany z niepełnosprawnością, choć znaczna część osób w spektrum nie uważa się za osoby niepełnosprawne. Poza tym, większość postaci w spektrum autyzmu, które generuje GPT-4, to biali mężczyźni. Fałszywe przekonanie, iż autyzm dotyczy głównie mężczyzn i przejawia się w białych populacjach, sprawia ogromne problemy np. w kwestiach równego dostępu do diagnostyki.
Można także zaobserwować ciekawe zjawisko „ślepoty” modelu na powielany stereotyp podczas generowania grafiki – mówią badacze z IDEAS NCBR. Na przykład model poproszony o wygenerowanie ilustracji autyzmu bez zastosowania symbolu puzzla w dalszym ciągu go używa; zaznacza jednocześnie w komentarzu, że stworzona grafika motywu tego nie zawiera. W tym sensie pewne stereotypowe przekonania na temat autyzmu są zaszyte w AI na tyle głęboko, że, podobnie jak ludzie, AI posługuje się kliszami nie tylko na poziomie „świadomych” przekonań, ale także na poziomie wiedzy ukrytej, którą ujawnia dopiero w działaniu, często wbrew tym „świadomym” przekonaniom – podkreślają naukowcy z IDEAS NCBR.

Szyna CPM – nowoczesne wsparcie w rehabilitacji po przebytej operacji kolana i biodra

Zdrowie zaczyna się od profilaktyki: Samoleczenie fundamentem nowoczesnej polityki zdrowotnej UE

Cena zaniedbania – ile naprawdę kosztuje brak skutecznej terapii ran?
Kalendarium
Więcej ważnych informacji
Jedynka Newserii

Jedynka Newserii

Psychologia

Qczaj: Moja siostra przeszła załamanie psychiczne. Dźwigamy na swoich barkach bardzo dużo i czasami po prostu nie mamy już siły
Trener przeżył niedawno prawdziwe chwile grozy po tym, gdy jego siostra trafiła do szpitala. Mimo że jest już dorosła, to nadal czuje się za nią odpowiedzialny, tak samo jak wtedy, kiedy opiekował się nią po wyjeździe mamy do USA. Jednocześnie Qczaj apeluje do tych, którzy zmagają się z jakimś kryzysem psychicznym, by nie wstydzili się mówić o swoich problemach i mieli odwagę prosić o pomoc. Dzięki temu można zapobiec tragedii.
Konsument
Otyłość i niedożywienie u seniorów często idą w parze. Źródłem problemu często tańsza, wysokoprzetworzona żywność

Niemal 64 proc. osób między 65. a 74. rokiem życia ma nadmierną masę ciała. Co piąty senior cierpi z powodu niedożywienia. Szczególną sytuacją jest taka, w której osoba starsza jest otyła, ale jednocześnie niedożywiona jakościowo. U źródeł problemów żywieniowych leżą z jednej strony mechanizmy związane z fizjologią starzenia się oraz różne choroby towarzyszące, a z drugiej – czynniki ekonomiczne i psychologiczne, takie jak samotność czy brak wystarczających środków. Eksperci zwracają uwagę na to, że ważne jest edukowanie i aktywizowanie seniorów, ponieważ zarówno otyłość, jak i niedożywienie prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych.
Gwiazdy
Anna Powierza: Mimo wyniku wyborów prezydenckich z czasem będzie mniej podziałów w społeczeństwie. Chciałabym pierwszej damy, która stoi po stronie kobiet

Aktorka nie dziwi się, że wynik wyborów prezydenckich budzi tak ogromne emocje, bo przecież niemal równej połowie głosujących niezwykle trudno pogodzić się z tym, że nie wygrał właśnie ich faworyt. Eksperci zastanawiają się, jak będzie teraz wyglądał polityczny krajobraz, rządzący już podejmują pewne kroki, a Anna Powierza chce wierzyć, że nowy lokator Pałacu Prezydenckiego sprosta wyzwaniu i udowodni, że głos oddany na niego nie został zmarnowany. Na wysokości zadania powinna także stanąć jego żona.