Patrząc oczami osób z autyzmem. Jak AI zmienia badania nad neuroróżnorodnością
Polski zespół badawczy, działający w ramach IDEAS NCBR, łącząc fenomenologię i psychiatrię obliczeniową, otwiera nowe horyzonty rozumienia doświadczeń osób z autyzmem. Wykorzystując AI do analizy pierwszoosobowych narracji, naukowcy dążą do opracowania rozwiązań mających na celu znaczącą poprawę jakości życia osób neuroróżnorodnych oraz ich integrację społeczną. Te badania są szczególnie ważne w obliczu Światowego Dnia Świadomości Autyzmu, który obchodzimy 2 kwietnia.
Fenomenologia w kontekście zdrowia psychicznego skupia się na tym, by jak najwierniej odzwierciedlić wewnętrzne przeżycia osoby z autyzmem, nie oceniając jej, lecz próbując ją zrozumieć i opisać. To jak reżyserowanie filmu, w którym staramy się ukazać widzowi świat oczami głównego bohatera. Z kolei psychiatria obliczeniowa przypomina asystenta reżysera, który używa najnowszych technologii, by analizować i przetwarzać ogromne ilości informacji na temat zachowań, myśli i emocji ludzi.
Łącząc te dwa podejścia, zespół badawczy działający w IDEAS NCBR – ośrodku badawczo-rozwojowym w dziedzinie sztucznej inteligencji – stara się zrozumieć indywidualne doświadczenia osób neuroróżnorodnych oraz znaleźć sposób, by te doświadczenia mierzyć, analizować i potencjalnie wykorzystywać np. w psychoedukacji. Naukowcy skupiają się głównie na analizie pierwszoosobowych narracji osób z autyzmem. To jak próba zrozumienia i uchwycenia istoty skomplikowanego filmu, gdzie każdy kadr, słowo czy gest mają znaczenie, a następnie używania tej wiedzy, by stworzyć rozwiązania, które mogą pomóc ludziom lepiej zrozumieć samych siebie i świat wokół nich.
AI wydobywa subtelne wzorce, które mogą umknąć klasycznej analizie
Algorytmy NLP (analiza języka naturalnego) mogą przetwarzać i analizować duże zbiory danych tekstowych, w tym wypowiedzi pisemne lub transkrypcje wypowiedzi osób z autyzmem. Pozwala to na identyfikację specyficznych tematów, słów kluczowych, fraz, struktur semantycznych, które są częste lub istotne dla osób w spektrum autyzmu. Technologia ta wydobywa subtelne wzorce, które mogą umknąć klasycznej analizie.
Wykorzystanie AI pozwala też zrozumieć, jakie obszary w życiu są szczególnie ważne dla osób z autyzmem, jakie wyzwania są dla nich najbardziej stresujące oraz jakie strategie radzenia sobie z nimi uznają za najbardziej pomocne. To prowadzi do głębszego zrozumienia ich wewnętrznych światów i sposobów interakcji z otoczeniem, poprzez tzw. modelowanie tematyczne.
Dowiedzieć się, co czują osoby z autyzmem
Metody opracowywane przez polskich naukowców mogą pozwolić na wykrywanie subtelnych sygnałów emocjonalnych, ułatwiając zrozumienie, jak osoby w spektrum autyzmu doświadczają różnych sytuacji czy typów interakcji społecznych. Z kolei analiza tonu i emocjonalnego zabarwienia wypowiedzi jest szczególnie przydatna w przypadku osób mających trudności z werbalnym wyrażaniem swoich emocji.
– W planach mamy dalsze poszerzenie obszaru badań, z wykorzystaniem transkrypcji wywiadów z YouTube i danych z blogów. Chcemy finalnie uzyskać jak najszerszy obraz doświadczeń osób z autyzmem – mówi Marcin Moskalewicz, lider zespołu badawczego w IDEAS NCBR.
Lepsza jakość życia, spersonalizowana terapia
Analiza fenomenologiczna doświadczeń osób z autyzmem z wykorzystaniem metod jakościowych i wspierana przez AI może poprawić jakość życia osób w spektrum, zmienić podejście terapeutów oraz sposób wykorzystania narzędzi terapeutycznych. Dzięki głębszemu zrozumieniu unikalnych doświadczeń autystyków, terapeuci opracują bardziej spersonalizowane plany terapeutyczne, obejmujące dostosowanie środowiska terapeutycznego, metod komunikacji czy rodzaju zadań i aktywności podczas terapii.
– Analiza subiektywnych doświadczeń może pomóc terapeutom, rodzinom czy opiekunom lepiej wyobrazić sobie, w jak odmienny sposób ich pacjenci postrzegają różne nawet typowe sytuacje. To przełoży się zarówno na poprawę komunikacji między nimi, jak i precyzyjniejsze przekazywanie informacji. Zwiększy to także ich zdolność do wsparcia osoby z autyzmem w domu i w innych środowiskach – mówi Marcin Rządeczka, postdoc w IDEAS NCBR.
Zrozumienie, jak osoby z autyzmem doświadczają świata, otwiera także drzwi do skuteczniejszych metod badań przesiewowych – wcześniejsze rozpoczęcie odpowiedniej terapii często wiąże się z lepszymi wynikami edukacyjnymi, społecznymi i zawodowymi. Co najistotniejsze, publikowanie wyników analiz subiektywnych doświadczeń osób z autyzmem może także przyczynić się do wzrostu świadomości społecznej na temat autyzmu i związanych z nim wyzwań. To z kolei potencjalnie prowadzi do większej akceptacji i integracji osób z autyzmem w społeczeństwie, jak również do lepszego dostosowania instytucji publicznych, szkół i miejsc pracy do potrzeb osób neuroróżnorodnych.
Duże modele językowe często powielają stereotypy na temat autyzmu
Obecnie stereotypy na temat autyzmu możemy znaleźć np. w dużych modelach językowych. Choć na poziomie generowania tekstu GPT-4 posiada liczne zabezpieczenia, chroniące przed powielaniem stereotypów (i rzeczywiście sytuacja staje się pod tym względem coraz lepsza), to jednak napotkamy je, jeśli poprosimy model o wygenerowanie grafik ilustrujących autyzm.
Przy takim zadaniu ChatGPT posługuje się obrazem puzzla czy kolorem niebieskim, chociaż środowisko osób w spektrum autyzmu coraz głośniej sprzeciwia się używaniu takich symboli. W „przekonaniu” GPT-4 autyzm jest dość silnie związany z niepełnosprawnością, choć znaczna część osób w spektrum nie uważa się za osoby niepełnosprawne. Poza tym, większość postaci w spektrum autyzmu, które generuje GPT-4, to biali mężczyźni. Fałszywe przekonanie, iż autyzm dotyczy głównie mężczyzn i przejawia się w białych populacjach, sprawia ogromne problemy np. w kwestiach równego dostępu do diagnostyki.
Można także zaobserwować ciekawe zjawisko „ślepoty” modelu na powielany stereotyp podczas generowania grafiki – mówią badacze z IDEAS NCBR. Na przykład model poproszony o wygenerowanie ilustracji autyzmu bez zastosowania symbolu puzzla w dalszym ciągu go używa; zaznacza jednocześnie w komentarzu, że stworzona grafika motywu tego nie zawiera. W tym sensie pewne stereotypowe przekonania na temat autyzmu są zaszyte w AI na tyle głęboko, że, podobnie jak ludzie, AI posługuje się kliszami nie tylko na poziomie „świadomych” przekonań, ale także na poziomie wiedzy ukrytej, którą ujawnia dopiero w działaniu, często wbrew tym „świadomym” przekonaniom – podkreślają naukowcy z IDEAS NCBR.

Czy siedzący tryb życia powoduje żylaki u mężczyzn?

Wzrost alergii wśród dzieci. Wczesne rozpoczęcie leczenia może zatrzymać jej dalszy rozwój, zapobiec ciężkim powikłaniom i astmie

Polki a profilaktyka raka piersi – motywacje, bariery oraz opinie o zaangażowaniu marek w kwestie prozdrowotne
Więcej ważnych informacji
Jedynka Newserii

Jedynka Newserii

Gwiazdy

Anna Czartoryska-Niemczycka: Mój tata czytał mi książki. Teraz nagrania z jego głosem są najpiękniejszą pamiątką po nim
Wspólne czytanie wzmacnia więzi rodzinne, rozwija u dzieci wyobraźnię, poszerza zasób słownictwa, kształtuje gust literacki i zachęca do kreatywnego spędzania czasu wolnego – uważa Anna Czartoryska-Niemczycka. Aktorka czerpie z tradycji, którą w jej domu rodzinnym szczególnie pielęgnował jej tata. Teraz ona również promuje czytelnictwo i zachęca do tego, by sięganie po lektury stało się codziennym rytuałem.
Transport
Rośnie skala agresji na polskich drogach. Problemem jest nie tylko nadmierna prędkość, ale też jazda na zderzaku

Za kilka dni zaczynają się wakacje, czyli statystycznie najniebezpieczniejszy czas na drogach. Wśród głównych przyczyn takich zdarzeń na prostych odcinkach drogi są nadmierna prędkość i jazda na zderzaku. Zarządca autostrady A4 Katowice–Kraków w ramach kampanii „Nie zderzakuj. Posłuchaj. Jedź bezpiecznie” zwraca uwagę na zjawisko agresji na polskich drogach i przypomina, że bezpieczeństwo zaczyna się od osobistych decyzji kierowcy.
Muzyka
Alicja Węgorzewska: Czuję się ambasadorką polskiej kultury. Czasami dokonuję niepopularnych wyborów, ale moje pomysły są bardzo odkrywcze

Dyrektor Warszawskiej Opery Kameralnej została uhonorowana prestiżową nagrodą ShEO Awards 2025 w kategorii „Ambasadorka polskiej kultury” i jak podkreśla, w stu procentach na nią zasłużyła. Przyznawane przez tygodnik „Wprost” wyróżnienie trafia bowiem do kobiet, które zmieniają świat, a Alicja Węgorzewska czyni to od lat, nadając polskiej kulturze operowej zupełnie nowy wymiar. Tym razem szczególne uznanie otrzymała za stworzenie i rozwijanie Festiwalu Mozart Junior. W tym roku odbywa się już jego szósta edycja.