Świąteczne smaki Syberii. Jak kulinaria łączyły różne kultury.

Syberia – surowa kraina o ekstremalnym klimacie, gdzie zima zdaje się trwać wieczność, była domem dla ludzi z różnych zakątków świata. Wiele z tych osób przybyło na te tereny wbrew własnej woli, a jednak nawet w tak trudnych warunkach starali się pielęgnować swoje tradycje. Spotkanie różnorodnych kultur, obrzędów i kuchni stworzyło wyjątkową mieszankę, w której wspólne celebrowanie świąt stało się nie tylko sposobem na zachowanie tożsamości, ale też na przetrwanie. Świąteczne stoły na Syberii były świadectwem tej różnorodności. Tradycje przywiezione z ojczyzny splatały się z tym, co dawała natura – lokalnymi składnikami, prostotą, ale i pomysłowością. Wspólne biesiadowanie w czasie świąt było sposobem na podtrzymanie więzi i odnalezienie namiastki domu w odległej krainie.

Na Syberii święta były nie tylko czasem celebracji, ale też dowodem na niezwykłą różnorodność kultur, które osiedliły się na tych ziemiach. Rosyjscy prawosławni obchodzili Boże Narodzenie zgodnie z kalendarzem juliańskim, co oznaczało, że świętowali 7 stycznia. Tradycyjną kolacją wigilijną była postna uczta, na której nie mogło zabraknąć kuti – słodkiej potrawy z pszenicy, miodu i maku symbolizującej obfitość. W wielu domach przed świątecznym posiłkiem odprawiano modlitwy, a gospodarze dzielili się prosforą, rodzajem chleba liturgicznego, a potem popijali ją wodą święconą. Z kolei staroobrzędowcy, którzy również zamieszkiwali Syberię, oprócz tradycyjnych postnych dań, przygotowywali własne rytuały, takie jak śpiewy przy ognisku w celu odganiania złych duchów zimy. W ich kulturze szczególną wagę przywiązywano do ręcznie robionych ozdób – każdy dom musiał być przystrojony nie tylko iglakami, ale i symbolami obfitości, jak suszone owoce czy wstążki.

Ludność tatarska, która wyznawała islam, mimo że nie obchodziła Bożego Narodzenia w tradycyjny sposób, włączała się w lokalne zwyczaje. Podczas świątecznych dni często dzielono się przygotowanymi potrawami z sąsiadami, a dzieci brały udział w zabawach na śniegu – niezależnie od wyznania czy kultury. W tym okresie, w tatarskich domach odbywały się również ceremonie zapraszania gości, które miały na celu wyrażenie gościnności, tak charakterystycznej dla tej kultury. Niemcy nadwołżańscy, którzy trafili na Syberię w czasach przesiedleń, wprowadzili swoje bożonarodzeniowe tradycje. W ich domach znajdowały się ręcznie zdobione choinki, a popularnym zwyczajem było pieczenie pierników, które zdobiono i rozdawano jako symbol wdzięczności. Ozdabianie choinki, choć z początku obce, stało się jednym z ulubionych elementów świątecznych. Często robiono to w gronie rodziny, w towarzystwie pieczonych jabłek i orzechów, które symbolizowały ciepło domowego ogniska. Każda z tych grup wnosiła coś własnego, tworząc unikalną, wielokulturową mozaikę świąteczną. Choć korzenie ich tradycji były różne, wspólnym mianownikiem pozostawała idea dzielenia się i współpracy – cechy niezbędne do przetrwania w surowych syberyjskich warunkach.

Syberyjskie stoły świąteczne były pełne dań, które łączyły prostotę z kreatywnością. W trudnych warunkach, gdzie dostęp do wielu składników był ograniczony, mieszkańcy potrafili tworzyć potrawy, które nie tylko syciły, ale i cieszyły podniebienie. Ryby z syberyjskich rzek, kiszonki przygotowywane na zimę, grzyby i jagody stanowiły podstawę wielu dań. Mięso było rzadkim, lecz cenionym składnikiem. Cechą charakterystyczną była też wspólna praca w kuchni. Wspólne lepienie pierożków, przygotowywanie chleba czy dekorowanie ciasteczek stało się jednym z kluczowych elementów świątecznych przygotowań. To właśnie te momenty przygotowań miały szczególną symbolikę: były czasem, kiedy nie tylko dzielono się jedzeniem, ale również historiami, śpiewami i pieśniami ludowymi, które różniły się w zależności od grupy etnicznej. W ten sposób podtrzymywano tradycje, ale i budowano więzi, bardzo ważne w miejscach, gdzie warunki życia zmuszały wymagały współpracy i pomocy całych sąsiedztw.

Po wielu latach spędzonych na Syberii, tamtejsze tradycje, zarówno kulinarne, jak i społeczne, nie zniknęły. Powrót do ojczystych krajów nie oznaczał porzucenia syberyjskich zwyczajów. Wręcz przeciwnie – tęsknota za tymi tradycjami, za smakiem i zapachem tamtych lat, stała się częścią tożsamości tych, którzy na stałe zamieszkali na Syberii i później wrócili do swoich krajów. Dla wielu emigrantów, którzy przez pokolenia żyli na Syberii, powroty do ojczystych ziem były okazją do przemyślenia, co z tamtejszego życia może stać się częścią ich codziennego życia. To, co nie poddaje się zatarciu, to nie tylko wspomnienia, ale i... smaki. Tęsknota za syberyjskim jedzeniem, które było nieodłącznym elementem życia codziennego, przenikała do nowych kultur. Wspomnienie o rodzinnych posiłkach przygotowywanych w trudnych warunkach Syberii, o potrawach, które rozgrzewały w mroźne dni, pozostało żywe. Wiele z tych smaków zostało zachowanych i wprowadzonych do nowych miejsc, stając się częścią współczesnych tradycji kulinarnych.

Po powrocie do Polski brakowało mi smaku Syberii, przede wszystkim pielmieni. Wiedziałem, że nie jestem jedyny,  spotykałem się z innymi ludźmi stamtąd, rozmawialiśmy o tym, jak niektórych dań nie znajdziemy w Polsce. No i pomyślałem: nie ma sensu czekać, aż ktoś to zrobi. Zająłem się produkcją pielmieni, to kawałek naszej historii, który trzeba pielęgnować – komentuje Sergiusz Czaczkowski, założyciel firmy Weda, produkującej wyroby mączne marki Mooroz.

Powrót do kraju nie oznaczał tylko próby ponownego zbudowania życia w nowych warunkach, ale także chęć przekazania młodszym pokoleniom tego, co było częścią syberyjskiego dziedzictwa. To właśnie wtedy zaczęły być szerzej znane syberyjskie potrawy, takie jak pierożki z różnorodnymi farszami, które miały swoje miejsce w każdej większej uroczystości, w tym także w świątecznych obchodach. Mimo iż na nowo zbudowane domy nie przypominały już chałup w trudnych, zimowych warunkach Syberii, zwyczaje związane z gotowaniem i dzieleniem się posiłkiem stały się fundamentem nowych tradycji. Podobnie jak niegdyś, wspólne gotowanie stało się ważnym elementem łączącym rodziny i sąsiedztwa. Z czasem, te syberyjskie potrawy zaczęły trafiać do szerokiego grona ludzi. Wspólne gotowanie, lepienie tradycyjnych pierożków, stało się jedną z tych praktyk, które wciąż żyją, choć często nie uświadamia się już ich pełnego kontekstu kulturowego. Te potrawy przywiezione z Syberii stanowią most między przeszłością a teraźniejszością, między wspomnieniami o trudnych czasach a współczesnymi, świątecznymi chwilami radości.