Dzieci w Polsce mówią o zdrowiu psychicznym, edukacji i integracji

To pierwszy w Polsce raport trzech organizacji, które konsultowały się z dziećmi i wysłuchały ich głosu w sprawie edukacji, spójności społecznej, zdrowia psychicznego i wsparcia psychospołecznego oraz ich prawa do partycypacji.

Warszawa, 20 listopada 2023 r. – W Międzynarodowym Dniu Praw Dziecka, trzy międzynarodowe organizacje działające na rzecz ochrony dzieci w Polsce: Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF), Plan International i Save the Children opublikowały raport z badania subiektywnego dobrostanu dzieci i młodzieży mieszkającej w Polsce w obliczu wojny w Ukrainie. Raport opiera się na głosach i opiniach dzieci, przedstawionych na podstawie wykonanych przez nie zdjęć i wyrażonych podczas konsultacji.

W badaniu wzięła udział ponad setka dzieci z Ukrainy i Polski, które obecnie mieszkają w Warszawie, Wrocławiu i Krakowie. Jego celem było głębsze zrozumienie wyzwań stojących przed dziećmi uchodźcami z Ukrainy i dziećmi ze społeczności przyjmujących, wyrażonych za pomocą ich własnych słów i obrazów, a także zidentyfikowanie możliwości poprawy ich dobrostanu. W ramach badania dzieci pokazały, jak doświadczają życia w Polsce, robiąc zdjęcia na ważne dla nich tematy i prowadząc konstruktywne dialogi. Metodologia photovoice, w ramach której uczestnicy są zapraszani do robienia zdjęć na określone tematy, to kreatywny, innowacyjny i skuteczny sposób prowadzenia badań. Metoda ta pozwala także dzieciom na zabranie głosu w przedmiocie badań, gdyż to one go współtworzą. Zebrano także informacje na temat „świata wokół dzieci”, dlatego też konsultacje z dziećmi z Ukrainy odbywały się w grupach, z udziałem ich polskich rówieśników.

„Dziś, w Międzynarodowym Dniu Praw Dziecka, który upamiętnia podpisanie Konwencji o prawach dziecka, zwracamy naszą uwagę na dzieci i ich prawa. Polska odegrała w tym procesie wyjątkową rolę, składając pierwszy projekt dokumentu przygotowany przez zespół kierowany przez polskiego prawnika Adama Łopatkę i ratyfikując go w 1991 r.”, powiedział dr Rashed Mustafa Sarwar, Krajowy Koordynator Biura UNICEF ds. Reagowania na Potrzeby Uchodźców w Polsce. „Wśród podstawowych praw określonych w Konwencji znajduje się również prawo dzieci do odgrywania roli w kształtowaniu swojego życia. Mam nadzieję, że rekomendacje zawarte w tym raporcie staną się wskazówką dla dalszych działań władz krajowych i lokalnych w Polsce, organizacji międzynarodowych i społeczeństwa obywatelskiego oraz pomogą nam w budowaniu i wspieraniu programów odpowiadających na potrzeby dzieci z Ukrainy i Polski."

„Obecnie w Polsce aktywnie zarejestrowanych jest 957 000 uchodźców z Ukrainy. Około 380 000 z nich to dzieci. Niemal dwa lata od eskalacji wojny w Ukrainie dziewczęta, chłopcy i ich rodziny wciąż każdego dnia stają w obliczu kryzysu humanitarnego”, mówi Sue Ellen Stefanini, Szefowa Misji Plan International Poland.

„Niezwykle ważne jest, aby dzieci i młodzi ludzie dotknięci wojną – w tym ci, którzy zostali wewnętrznie przesiedleni, uciekli do krajów przyjmujących lub nadal mieszkają na terytoriach okupowanych – zostali wysłuchani na temat swoich potrzeb i priorytetów, ponieważ dotyczy to ich ochrony i dobrostanu.

„Dlatego pragnę podziękować dzieciom, które przyczyniły się do powstania tego raportu, za podzielenie się z nami swoimi ważnymi przesłaniami. Naszym obowiązkiem jako organizacji międzynarodowych, władz rządowych i społeczeństwa obywatelskiego jest uwzględnienie głosu dzieci uchodźców w Polsce”.

„Często mówi się, że cele organizacji Save the Children są niemożliwe do zrealizowania – że cierpienie dzieci zawsze było i zawsze będzie. Wiemy. Jednak niemożliwe będą tylko wtedy, gdy takimi je uczynimy. Niemożliwe będą, jeśli odmówimy podjęcia próby ich realizacji. Najlepszych dowodów na to dostarczyła nasza założycielka Eglantyne Jebb, która była praktycznie rówieśniczką bohaterskiego Janusza Korczaka. Dokładnie 100 lat temu, w 1923 roku zdecydowała, że jej wizja stanie się rzeczywistością i spisała pięć dyrektyw, które uważała za podstawowe prawa każdego dziecka. Eglantyne lobbowała w Lidze Narodów aż do przyjęcia tych praw w 1924 r. Stały się one podstawą Deklaracji Praw Dziecka Organizacji Narodów Zjednoczonych w 1959 r. Ten raport stanowi zatem jedynie kontynuację próby oddania głosu dzieciom, wysłuchania ich i wreszcie działania dla nich”, powiedział Bujar Hoxha, Dyrektor Krajowy Save the Children Poland.

Konsultacje skupiały się wokół trzech tematów: zdrowie psychiczne i dobrostan psychospołeczny dzieci uchodźców z Ukrainy, ich edukacja oraz integracja z polskim społeczeństwem. Wśród najważniejszych wniosków z raportu znalazły się:

• Dzieci z Ukrainy wyrażały uczucia tęsknoty za ludźmi, zwierzętami domowymi i miejscami, które pozostawiły w swym rodzinnym kraju.
• Niektóre dzieci i nastolatki stają się apatyczne i uciekają się do nadmiernego spania i jedzenia, gdy czują się przytłoczone stresem.
• Ponad połowa uczestników badania z Ukrainy stwierdziła, że chciałaby porozmawiać z „jakimś profesjonalistą” o swoim zdrowiu psychicznym.
• Dzieci uczęszczające do polskiej szkoły stwierdziły, że choć borykają się z wieloma wyzwaniami, takimi jak bariera językowa i przystosowanie się do nowego systemu kształcenia, to jednak chodzenie do szkoły zapewnia im pewną rutynę.
• Nauka w szkole ukraińskiej w trybie online jest uważana za bardzo męczącą ze względu na ilość czasu spędzanego przed ekranem, ale przede wszystkim dlatego, że według uczestników zajęcia te nie są dobrze zorganizowane.
• Chęć pozostania w Polsce wyraziła niespełna połowa uczestników badania z Ukrainy.
• Niektóre dzieci z Ukrainy poinformowały, że doświadczyły dyskryminacji w szkole, zarówno ze strony nauczycieli, jak i rówieśników z klasy.
• Kiedy uczestnicy badania z Polski i Ukrainy mieli wystarczające możliwości głębokiej indywidualnej wymiany zdań z innymi, przypominali sobie pozytywne doświadczenia, zgodne spędzanie czasu oraz budowanie przyjaźni.

W odpowiedzi na te wyzwania, raport rekomenduje podjęcie konkretnych i praktycznych kroków przez polskie władze krajowe i samorządowe, agencje ONZ, organizacje pozarządowe oraz organizacje społeczeństwa obywatelskiego. Rekomendacje podzielono na trzy kluczowe obszary:

Zdrowie psychiczne i dobrostan psychospołeczny

• Zwiększenie świadomości oraz dostępu dzieci uchodźców z Ukrainy do wyspecjalizowanych bezpłatnych usług opieki nad zdrowiem psychicznym, np. poprzez rekrutację ukraińskojęzycznych specjalistów zdrowia psychicznego.
• Opracowanie programów umiejętności rodzicielskich, podnoszące zdolności wychowawców, asystentów międzykulturowych i wolontariuszy.

Edukacja

• Udostępnienie większej liczby ukraińskich asystentów międzykulturowych w polskich szkołach oraz wzbogacenie treści szkoleń dla nauczycieli o moduły dotyczące spójności społecznej i kulturowej, wrażliwości na konflikty, praktyk antydyskryminacyjnych i dobrostanu.
• Priorytetowe traktowanie zajęć z języka polskiego, wsparcia w formie zajęć wyrównawczych oraz programów mentoringu rówieśniczego.
• Dostarczanie informacji o możliwościach edukacyjnych dla dzieci z Ukrainy.

Spójność i partycypacja

• Zapewnienie finansowania zajęć pozalekcyjnych, które umożliwią dzieciom z Ukrainy, zwłaszcza tym, których nauka szkolna odbywa się przez internet, budowanie znaczących relacji z innymi osobami w Polsce.
• Utworzenie anonimowych i przyjaznych dzieciom mechanizmów przekazywania informacji zwrotnej w szkołach i miejscach przyjaznych dzieciom, aby miały one możliwość bezpiecznego zgłaszania i mówienia o kwestiach, które je niepokoją.

Od eskalacji wojny w Ukrainie w lutym 2022 roku, jedna czwarta ludności tego kraju opuściła swoje domy. Wielu uchodźców, z czego większość to kobiety i dzieci, przekroczyła granicę z Polską w poszukiwaniu bezpieczeństwa. Obecnie w naszym kraju przebywa niemal 960 000 uchodźców z Ukrainy. Wśród nich, 40 procent to dzieci.