Okiem gastroenterologa: Mleko dla dziecka – jakie, kiedy i w jakich ilościach?

Dziecko po 1. roku życia każdego dnia staje się coraz bardziej samodzielne i aktywne, co wymaga od niego nie lada wysiłku. W tym okresie do prawidłowego rozwoju jego organizm potrzebuje 6 razy więcej witaminy D i 4 razy więcej żelaza, jodu i wapnia niż osoba dorosła[1]. Kluczowa jest wtedy zbilansowana dieta, która powinna dostarczyć juniorowi wszystkie ważne składniki odżywcze . Chociaż w menu małego dziecka wciąż pojawiają się nowe produkty, to mleko (w tym mleko modyfikowane) oraz produkty mleczne wciąż powinny stanowić fundament jego codziennej diety. Dlaczego to takie istotne i jakie mleko wybrać dla małego dziecka? Wyjaśnia dr n.med. Agnieszka Krzywicka, specjalista pediatra, gastroenterolog dziecięcy, ekspert BebiKlub.pl.

Jaką rolę mleko odgrywa w diecie juniora?

Zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) oraz pediatrycznych towarzystw naukowych niemowlę powinno być karmione wyłącznie pokarmem matki do 6. miesiąca życia, a ten sposób żywienia można kontynuować nawet do 2. roku życia lub dłużej z jednoczesnym rozszerzaniem diety[2]. Nie ma górnej granicy wieku, po którym należy zakończyć tę czynność – powinna trwać tak długo, jak życzy sobie tego mama i dziecko. W sytuacji, jeśli karmienie piersią nie jest możliwe, podstawą żywienia niemowlęcia powinno stanowić odpowiednio dobrane mleko modyfikowane. Aby zapewnić dziecku prawidłowy rozwój, począwszy od ok. drugiej połowy 1. roku życia konieczne jest również rozszerzanie diety o pokarmy uzupełniające. Rozszerzanie diety należy rozpocząć nie wcześniej niż po ukończeniu przez nie 17. tygodnia i nie później niż w 26. tygodniu życia[3]. Jest to również zależne od etapu rozwoju (utrzymanie pozycji siedzącej) dziecka i tego, czy ono samo sygnalizuje, że jest na to gotowe. Jadłospis dziecka w kolejnych latach życia dziecka należy komponować uwzględniając zmieniające się potrzeby rozwijającego się organizmu, szczególnie w zakresie większego – w stosunku do osób dorosłych – zapotrzebowania na m.in. żelazo, wapń i witaminę D.

Mleko – jakie, kiedy i w jakich ilościach?

W okresie od 1. do 3. roku życia junior nadal intensywnie się rozwija i doskonali swoje umiejętności zarówno w zakresie rozwoju ruchowego, jak i intelektualnego. W pierwszych 3 latach życia dziecko rośnie średnio ok. 10 cm i zwiększa masę ciała o ok. 2-3 kg rocznie. Wtedy dojrzewa również i doskonali swoje funkcje układ pokarmowy. Z tego powodu po ukończeniu 1. roku życia młody organizm nadal wymaga jadłospisu, który istotnie różni się od tego stosowanego przez osoby dorosłe.

Eksperci zalecają, aby w codziennym menu kilkulatka pojawiły się 2 porcje mleka (w tym mleka modyfikowanego) i 1 porcja innych produktów mlecznych[4]. Są one bowiem źródłem ważnych składników odżywczych – witamin i składników mineralnych, w tym wapnia, który odpowiada m.in. za prawidłowy rozwój kości i zębów dziecka[5]. Mleko krowie jest dobrym źródłem wapnia, ale posiada nieodpowiednią dla dziecka proporcję wapnia do fosforu oraz zbyt niską zawartość witaminy D, żelaza czy jodu. Eksperci podkreślają, by dzienne spożycie mleka krowiego czy koziego nie przekraczała w tym wieku dziecka 500 ml[6]. Spożywanie go w większych ilościach, obniża szansę spożycia innych równie ważnych dla rozwijającego się dziecka produktów przez co zwiększa się ryzyko wystąpienia niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego i/lub witaminy B12[7].

Jeśli karmienie piersią nie jest kontynuowane, należy zwrócić uwagę na dostępne na rynku mleka modyfikowane przeznaczone dla dzieci powyżej 1. roku życia. To one pomagają pokryć zapotrzebowanie na wszystkie ważne składniki pokarmowe oraz zapobiegają niedoborom wapnia, witaminy D czy żelaza[8]. Wyniki badań Instytutu Matki i Dziecka z 2016 roku wskazują, że aż 94% dzieci powyżej 12. miesiąca życia otrzymuje wraz z dietą niewystarczającą ilość witaminy D, a 42% – wapnia[9]. Witamina D odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie dziecka. Wpływa m.in. na rozwój oraz budowę kości i zębów, a jej niedobór może prowadzić do krzywicy. Poza tym składnik ten jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, a w świetle najnowszych badań witamina D ma znaczenie w zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym[10]. Ponadto jednym z niedoborów często obserwowanych w diecie dzieci w pierwszych latach życia jest deficyt żelaza[11]. Przyczyną niedoboru żelaza jest między innymi podawanie niedostatecznej ilości wysoko gatunkowego mięsa żółtek jaj, warzyw, i oraz zbyt wczesne włączenie do diety mleka krowiego. W tym miejscu warto jeszcze raz zwrócić uwagę na istotną rolę mlek modyfikowanych rekomendowanych w diecie dzieci powyżej 1. roku życia jako ważnego źródła żelaza[12].

O czym warto pamiętać?

Prawidłowe menu wpływa bezpośrednio na harmonijny rozwój dziecka oraz odgrywa niezwykle ważną rolę w profilaktyce wielu przewlekłych chorób, np. otyłości, nadciśnienia tętniczego czy cukrzycy. To dlatego w diecie dzieci powyżej 1. roku życia, jeżeli karmienie piersią nie jest możliwe – zaleca się podawanie mleka modyfikowanego i wysoko gatunkowych produktów mlecznych (kefirów, jogurtów, maślanki czy białego lub żółtego sera), a nie wyłącznie nieprzetworzonego mleka krowiego. Skutecznie zapobiega to niedoborom wapnia i innych składników w diecie. Należy również zwrócić uwagę, że pierwsze lata życia to kluczowy okres kształtowania dobrych nawyków żywieniowych wymagający od rodziców cierpliwości i konsekwencji, ale z całą pewnością procentujący w przyszłości.

Ważne informacje: Karmienie piersią jest najwłaściwszym i najtańszym sposobem żywienia niemowląt oraz rekomendowane dla małych dzieci wraz z urozmaiconą dietą. Mleko matki zawiera składniki odżywcze niezbędne do prawidłowego rozwoju dziecka oraz chroni je przed chorobami i infekcjami. Karmienie piersią daje najlepsze efekty, gdy matka prawidłowo odżywia się w ciąży i w czasie laktacji oraz gdy nie ma miejsca nieuzasadnione dokarmianie dziecka. Przed podjęciem decyzji o zmianie sposobu karmienia matka powinna zasięgnąć porady lekarza.

[1] W przeliczeniu na kg masy ciała, zgodnie z: Normy żywienia dla populacji Polski, pod red. M. Jarosza, IŻŻ, Warszawa 2017.

[2] Agostoni C, Braegger C, Decsi T et al. Breast- feeding: A commentary to the ESPGHAN Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2008; 46: 99-110.

[3] Szajewska H. i wsp., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia PTGHiŻD. Pediatria, 2014, 11.3 321-338.

[4] Weker H. et. al. Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia. Praktyczne zastosowanie Norm Żywienia opracowanych przez Grupę Ekspertów w 2012.

[5] Weker i wsp. Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. roku życia. Instytut Matki i Dziecka, 2012.

[6] Szajewska H., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy medyczne/Pediatria 2014, t11, 321-338.

[7] Szajewska H., Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy medyczne/Pediatria 2014, t11, 321-338.

[8] Agostoni C, Braegger C, Decsi T et al. Breast- feeding: A commentary to the ESPGHAN Committee on Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2008; 46: 99-110.

[9] Weker H., Socha P. i wsp. Raport z badania „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia” – badanie ogólnopolskie 2016 rok, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2017.

[10] Myszka M., Klinger M. Immunomodulacyjne działanie witaminy D. Postepy Hig Med Dosw (online), 2014; 68: 865-878; 865-878.

[11] Borgna‑Pignatti C, Maria Marsella M. Iron deficiency in infancy and childhood.Pediatric Annals 2008;37:329–337.

[12] Weker H., Socha P. i wsp. Raport z badania „Kompleksowa ocena sposobu żywienia dzieci w wieku od 5. do 36. miesiąca życia” – badanie ogólnopolskie 2016 rok, Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2017.